İdrar tahlili, idrarda bulunan maddeleri değerlendirerek, idrar yolları enfeksiyonlarından, şeker hastalığına kadar birçok hastalık hakkında fikir veren bir testtir. Normal bir kişide idrarın görünüşü, yoğunluğu ve içerdiği maddeler bellidir.

İdrar tahlili, idrarda bulunan maddeleri değerlendirerek, idrar yolları enfeksiyonlarından, şeker hastalığına kadar birçok hastalık hakkında fikir veren bir testtir. Normal bir kişide idrarın görünüşü, yoğunluğu ve içerdiği maddeler bellidir. Normalden sapmalar çeşitli hastalıkların habercisidir. İdrara yansıyan anormallikler binlerce yıldan beri hastalıkların teşhisinde kullanılmaktadır. Örneğin idrarın renginin koyulaşması gibi basit bir gözlemle bile, doktor olmaya gerek olmaksızın, vücudun susuz kaldığı anlaşılabilir.

Tam kan sayımı neden yapılır ?

Sağlık durumunun değerlendirilmesinde: Rutin kontrollar sırasında herşeyin yolunda olup olmadığının anlaşılması veya kansızlık, lösemi gibi hastalıkların taramalarında tam kan sayımı yapılabilir. 
Hastalıklara teşhis koymada: Yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi, ateş, iltihap, kanama gibi belirtilerin olduğu durumlarla ilişkili rahatsızlıklara tanı koymak amacıyla tam kan sayımı yapılabilir. 
Bir hastalığın takibinde: Kandaki hücre sayılarını etkileyen bir hastalığa teşhis konduktan sonra hastalığın tedavisi ve takibini yapmak amacıyla  tam kan sayımı istenir.  

İdrar tahlili neden yapılır ?

Sağlık durumunun değerlendirilmesinde: Rutin kontrollar sırasında, hamilelik kontrollarında, cerrahi ameliyatlar öncesinde herşeyin yolunda olup olmadığının anlaşılması için,
Teşhis koymada: Karın ağrısı, sırt ağrısı, bel ağrısı, idrar yaparken ağrı duyulması, sık idrara çıkılması, idrarda kan olması gibi belirtilerin olduğu durumlarla ilişkili rahatsızlıklara tanı koymak amacıyla,
Bir hastalığın takibinde: İdrarda belirti veren bir hastalığın teşhis konduktan sonra hastalığın tedavisi ve takibini yapmak amacıyla idrar tahlili istenir.  

İdrar tahlilinde neler test edilir ?

Standart bir idrar tahlilinde test edilen kimyasal ve mikroskopik maddeler aşağıda sıralanmıştır. Bunların dışında idrar 100’den fazla testin yapılabileceği bir vücut sıvısıdır. Örneğin kadınlar hamile olup olmadıklarını belki de en kolay şekilde bir miktar idrarlarını kullanarak eczaneden aldıkları bir hamilelik testi ile öğrenebilirler. Aşağıda tipik olarak bir idrar tahlilinde bulunan testler sıralanmıştır:
İdrar tahlili olarak adlandırılan test içinde farklı maddelerin araştırıldığı ve bir arada değerlendirildiği bir testtir. Basit bir tahlil olarak görülse de standart bir idrar tahlilinde değerlendirilen testler şunlardır:

Makroskopik analiz

Renk:
Normal: Açık sarı ile koyu sarı arasında değişir.
Anormal: Birçok yiyecek ve ilaç idrarın rengini değiştirebilir. Uzun dönem böbrek hastalıklarında ve kontrolsüz şeker hastalığında idrar renksiz olabilir. Susuz kalındığında idrarın rengi koyu sarıya dönerken, idrarda kan bulunması durumunda idrar rengi kırmızılaşır.
Berraklık:
Normal: İdrar berraktır.
Anormal: İdrarda iltihap, kan, spermi bakteri, maya, kristal, parazit veya mukus bulunması durumunda idrar bulanıklaşır.

Kimyasal analiz

Yoğunluk:
Normal: 1005-1030 arasındadır.
Anormal: İdrarın 1030’dan daha fazla yoğunluğa sahip olmasının nedenleri arasında az su içilmesi, kusma, terleme veya ishal gibi nedenlerle vücudun sıvı kaybetmesi, idrarda şeker bulunması gibi sebepler sayılabilir. İdrar yoğunluğunun 1005’in altında olması ise idrar yoğunluğunu azaltıcı; bol sıvı alımı, ağır böbrek hastalıkları veya idrar söktürücülerinin kullanımı gibi etmenler sayılabilir.
Asidite (pH):
Normal: 4.6-8.0 arasındadır.
Anormal: Süt ürünleri veya limon gibi bazı besinler ile antiasit gibi bazı ilaçlar idrarın pH’sını değiştirebilir. İdrar pH’sının alkali, yani 8 ve üzerinde olması; aşırı kusma, böbrek hastalıkları, idrar yolu enfeksiyonları ve astım gibi hastalıklarda görülür. İdrar pH’sının asit, yani 7’nin altında olması; akciğer hastalıklarında, kontrolsüz şeker hastalığında, yüksek doz aspirin alımında, ishal, susuzluk, açlık ve aşırı alkol alımı gibi durumlarda görülür. 
Protein:
Normal: İdrarda protein bulunmaz.
Anormal: Böbrek hastalıkları, enfeksiyonlar, kanser, tansiyon yüksekliği, şeker hastalığı, kalp yetmezliği, lösemi gibi durumlarda idrarda protein tespit edilir.
Glukoz:
Normal: İdrarda şeker bulunmaz.
Anormal: Şeker hastalığı, böbreküstü bezi hastalıkları, karaciğer hasarı, çeşitli zehirlenmeler ve böbrek hastalıklarında idrarda şeker bulunabilir.
Keton:
Normal: İdrarda keton bulunmaz.
Anormal: Karbonhidrattan fakir bir diyet yapıldığında, kontrolsüz şeker hastalığında, açlıkta, alkolizmde, oruçta keton pozitif hale gelir.
Nitrit:
Normal: İdrarda nitrit bulunmaz. Anormal: İdrarda bakterilerin bulunması ve bir enfeksiyon varlığında nitrit pozitif hale gelir.
Bilirubin:
Normal: İdrarda bilirubin bulunmaz. Anormal: İdrarda bilirubin bulunması başta karaciğer hasarı olmak üzere çeşitli hastalıkları düşündürür.
Ürobilinojen:
Normal: İdrarda miktarı çok düşüktür. Anormal: İdrarda ürobilinojen bulunması da siroz, hepatit gibi karaciğer hastalıklarını düşündürür.

Mikroskopik analiz

Akyuvar:
Normal: İdrarda akyuvar çok nadirdir veya bulunmaz.
Anormal: İdrar yolu enfeksiyonu, mesane tümörleri, böbrek iltihabı gibi durumlarda idrarda akyuvarlar görülebilir. 
Alyuvar:
Normal: İdrarda alyuvar çok nadirdir veya bulunmaz.
Anormal: Böbrek veya mesane yaralanmalarında, böbrek taşlarında, böbrek iltihaplarında, böbrek ve mesane tümörlerinde idrarda alyuvarlara rastlanır.
Kristaller:
Normal: İdrarda kristal bulunmaz.
Anormal: İdrarda kristal bulunması idrar yollarında bir taş veya kum olduğunu gösterir.
Hücreler:
Normal: İdrar yollarından dökülen hücreler idrarda bulunabilir. Bu hücreler idrar yollarında bulunan normal hücrelerdir.
Anormal: İdrar yollarının herhangi bir yerinde bulunan bir kanser nedeniyle kanser hücreleri görülebilir.

İdrar tahlilini etkileyen faktörler nelerdir ?

Kadınların adet dönemlerinde idrara karışan kan idrar tahlilinde alyuvarların görülmesine yol açar.

İdrar tahlili öncesinde nelere dikkat edilmelidir ?

İdrar tahlilinden önce kullandığınız ilaçları doktorunuza bildirmenizde fayda vardır. Çünkü bazı ilaçlar idrarın rengini değiştirebilir. Bu ilaçlara örnek olarak; vitaminler, rifampini fenitoin gibi ilaçlar verilebilir. Ayrıca, idrar söktürücüler de idrar tahlilini etkilemektedir.
Kadınlar eğer adet döneminde ise bunu doktoruna söylemelidir. Çünkü idrara karışan alyuvarlar yanlış teşhise neden olabilir.